Грошы любяць цішыню. Як «нафтавы гаманец» Лукашэнкі Анатоль Тарнаўскі знік з дакументаў сваіх кампаній і пазбег санкцый

Гэта расследаванне — частка праекту Cyprus Confidential, арганізаванага ICIJ і Paper Trail Media. Больш за 270 журналістаў з розных краін у яго межах працавалі над тым, каб раскрыць сакрэты падатковых гаваняў. Восем месяцаў яны вывучалі 3,6 мільёна канфідэнцыйных дакументаў (1,31 тэрабайта дадзеных), якія сталі даступныя ў выніку выцеку ад афшорных правайдараў, кіруючых падстаўнымі кампаніямі на Кіпры. Матэрыял падрыхтаваны пры падтрымцы OCCRP і «Кіберпартызанаў».

У 2012 годзе бізнесовец Анатоль Тарнаўскі і ягоная кампанія «Юнівест-М» трапілі ў чорны спіс Еўразвязу праз сувязі з Лукашэнкам. Тады ЕЗ увёў санкцыі пасля прэзідэнцкіх выбараў у Беларусі ў 2010 годзе. АБСЕ не прызнала іх легітымнымі, а рада Еўропы назвала сфальсіфікаванымі.

«Дзейнасць Тарнаўскага звязана з нафтай і нафтапрадуктамі, што сведчыць пра яго цесныя стасункі з рэжымам, улічваючы дзяржаўную манаполію ў нафтаперапрацоўчым сектары і той факт, што толькі некалькі чалавек маюць права працаваць у нафтавым сектары», — гаворыцца ў пастанове ЕЗ. 

Бізнесовец адначасова і аспрэчваў абмежаванні праз суд, і спрабаваў абысці іх. Праз два з паловай гады, у 2014-м, яго выкраслілі з санкцыйнага спісу. 

З тых часоў Тарнаўскі працягнуў зарабляць і ў Беларусі, і ў Еўропе. Бізнесовец пры дапамозе грамадзяніна Швейцарыі Стэфана Брунэра перамяшчаў грошы паміж сваімі кампаніямі. Усё гэта — застаючыся нябачным для заходніх рэгулятараў.

Як Абрамовіч

Улетку 2012 года, праз чатыры месяцы пасля таго, як Тарнаўскі трапіў пад еўрапейскія санкцыі, на Кіпры з'явілася новая кампанія — Medesoil Trading Limited. Яна займалася закупам і продажам нафтапрадуктаў. [*] Заснавальнік Medesoil Trading — кіпрская кампанія Finservus (Trustees) Limited. [*] Брытанскія і амерыканскія медыі згадвалі яе як намінальнага акцыянера кампаній расейскіх алігархаў Канстанціна Малафеева і Рамана Абрамовіча. Яна пазбавілася акцый Medesoil Trading у дзень заснавання кампаніі. [*] Патлумачыць гэта можна тым, што Finservus належыць буйному кіпрскаму правайдару карпаратыўных паслуг MeritServus, які выкарыстоўвае яе для валодання акцыямі сотняў кампаній па даручэнні сваіх кліентаў. Гэта значыць, хутчэй за ўсё, Finservus з'яўлялася намінальным уласнікам Medesoil Trading.

Новым уласнікам Medesoil Trading стаў швейцарац Стэфан Брунэр. Ён быў адзіным уладальнікам акцый кампаніі да 2015-га. У красавіку таго года вялікая частка акцый перайшла да дачкі Тарнаўскага Наталлі, а ў лютым 2016-га яна стала аднаасобнай уласніцай. [*] [*] [*]

Агулам з моманту заснавання ў 2012 годзе па 2021-ы выручка Medesoil Trading перавысіла два мільярды долараў. Чысты прыбытак кампаніі за гэтыя гады склаў каля $10 млн. [*] [*] [*] [*] [*] [*] [*] [*] [*]

Нафта на асаблівых умовах

Medesoil Trading купляла нафтапрадукты ў «Беларускай нафтавай кампаніі» (БНК). Напрыклад, па кантракце ад 2 снежня 2015 года Medesoil Trading планавала закупіць у БНК да 100 тыс. тон нафтапрадуктаў, у прыватнасці неэтыляваны бензін АІ-92. [*] [*]

Кошт кантракту, зыходзячы з коштаў на нафтапрадукты на момант падпісання дамовы, можна ацаніць прыкладна ў €100 млн. Пра гэта БРЦ даведаўся з дакументаў дзякуючы выцеку з архіваў афшорных правайдараў, якія кіруюць кіпрскімі кампаніямі. Гэтая дамова адметная і тым, што нам не ўдалося выявіць на сайце БНК тэндару, які падыходзіць пад яе. Верагодна, нацыянальная нафтавая кампанія магла даць Medesoil Trading доступ да тавару на асаблівых умовах.

Кампанія ў той жа час удзельнічала ў конкурсах Нацыянальнага нафтатрэйдара: БРЦ выявіў два пагадненні на ўдзел у тэндары паміж Medesoil Trading і БНК ад 2014 і 2015 гадоў. [*] [*] [*] [*] [*] [*] Пры падтрымцы «Кіберпартызанаў» мы даведаліся, што Medesoil Trading купляла нафтапрадукты ў БНК і ў 2019 годзе: яна набыла больш за тры тысячы тон мазуту з Мазырскага НПЗ амаль на мільён еўра. [*] [*] У тым жа годзе кампанія атрымала рэкордны як мінімум да 2021 года чысты прыбытак — $3,9 млн (годам раней — $3,4 млн). [*]

Medesoil Trading таксама прадавала нафтапрадукты, яна гандлявала з вядучымі сусветнымі трэйдарамі. Сярод іх былі: Global Energy And Trading SA, Petraco Oil Company LLP, Vitol SA і Totsa Total Oil Trading SA. [*] [*] [*] [*] [*] [*] [*]

Выручка кампаніі з $53 млн у 2013 годзе ў 2020-м павялічылася прыкладна ў пяць разоў — да $269,6 млн, а ў 2021-м (апошні год, за які ў БРЦ атрымалася здабыць фінансавую справаздачу кампаніі) перавысіла $333 млн. 

Medesoil Trading існуе да гэтага часу, а Наталля Тарнаўская па-ранейшаму застаецца яе бенефіцыярам і, як мінімум, у 2020 і 2021 гадах атрымала дывідэнды на суму $540 тыс. [*] [*] [*] [*]

Мы датэлефанаваліся ў офіс Анатоля Тарнаўскага, але ён адмовіўся адказваць на нашыя пытанні аб супрацоўніцтве Medesoil Trading з БНК. Нам далі нумар ягонага памочніка Сяргея Валер'евіча. Па дадзеных «Кіберпартызан», гэты нумар належыць кампаніі Тарнаўскага «Юнівест-М». Цяпер ім, верагодна, карыстаецца Сяргей Капітанаў, які раней займаў пасаду намесніка дырэктара «Юнівест-М». Суразмоўца быў у курсе дзейнасці Medesoil Trading, але не захацеў адказваць на пытанні па тэлефоне.

Санкцыі — не перашкода

У 2012 годзе разам з бізнесоўцам пад санкцыі ЕЗ трапіла і ягоная кампанія «Юнівест-М». Еўразвяз назваў яе адным з двух найбуйнейшых прыватных экспарцёраў нафты ў Беларусі. Акрамя гэтага «Юнівест-М» займалася інвестыцыямі ў нерухомасць. У 2006-м яна была трэцім па велічыні падаткаплатнікам Беларусі пасля двух нафтаперапрацоўчых заводаў рэспублікі — Мазырскага і Наваполацкага. Кампанія заставалася ў топ-10 падаткаплатнікаў сталіцы і ў 2012-м — нават пасля ўведзеных супраць яе еўрапейскіх абмежаванняў. 

З 2008 па 2011 гады пасаду намесніка гендырэктара ў «Юнівест-М» займала Ганна Лукашэнка, жонка Дзмітрыя Лукашэнкі. [*] Кампанія таксама была вядомая як спонсар Прэзідэнцкага спартыўнага клуба (ПСК), якім кіруе Дзмітрый Лукашэнка. Да красавіка 2023 года яна была сярод партнёраў на сайце ПСК. 

У 2022-м чысты прыбытак «Юнівест-М» склаў 8,6 млн рублёў (прыкладна $3,3 млн), а яе інвестыцыі ў нерухомасць да канца мінулага года дасягнулі 36 млн рублёў (каля $13,7 млн). [*] [*]

Тарнаўскі — дагэтуль бенефіцыяр «Юнівест-М». Ён валодае кампаніяй праз ЗТАА «Юніс Ойл» і расейскае ТАА «Ю-Кансалтынг», якому належыць 97,5% «Юнівест-М». [*] [*] [*] [*] [*] [*] [*] [*]

Школа для Мікалая Лукашэнкі

Да лютага 2019 года Тарнаўскі валодаў кампаніяй, якая займалася будаўніцтвам, — ЗТАА «Ю-строй». [*] [*] Пры ім яна ўзвяла прыватную школу ў Драздах, якую заснавала маці Мікалая Лукашэнкі Ірына Абельская. Даўні калега Тарнаўскага, Міхаіл Гуцэрыеў, планаваў укласці ў праект $12 млн. Журналісты БРЦ патэлефанавалі Абельскай з пытаннем пра яе адносіны з Тарнаўскім, але яна не стала гаварыць і паклала слухаўку.

Паводле інфармацыі крыніц БРЦ, менавіта ў гэтай школе вучыўся Мікалай Лукашэнка пасля таго, як у жніўні 2020-га забраў дакументы з Ліцэю БДУ. Там жа вучыліся тры дачкі Дзмітрыя Лукашэнкі і дзеці некаторых чыноўнікаў. 

«Ю-строй» займаўся рэканструкцыяй сядзібы Ваньковічаў. У выніку яна ператварылася ў рэстаран, які належыць сям'і Тарнаўскіх праз кіпрскую кампанію Perfectamia Enterprises. [*] [*] Гэтая фірма брала крэдыты ў Medesoil Trading, калі Тарнаўскі быў пад санкцыямі Еўразвязу ў 2013 годзе, і займалася інвестыцыямі ў рэстарацыі ў Беларусі. [*]

У 2016 годзе рэстаран «Сядзіба» пачаў карміць чыноўнікаў і сілавікоў. Прадпрыемства неаднаразова аказвала паслугі грамадскага харчавання Дзяржаўнаму мытнаму камітэту, Следчаму камітэту, Галоўнаму ўпраўленню камандуючага ўнутранымі войскамі МУС, Камітэту дзяржаўнага кантролю і Дэпартаменту выканання пакаранняў. [*] [*] [*] [*] [*] [*] [*] [*] [*] [*] [*] [*] [*] У 2022 годзе гэты бізнес прынёс 227 тыс. рублёў чыстага прыбытку. [*] Perfectamia Enterprises валодала і іншымі рэстаранамі ў Менску: да ліпеня 2021 года — Bella Rosa і да жніўня 2017-га — «Ліманчэла». [*] [*] [*] [*]

У сумленнай уласнасці

«Ю-строй» таксама ўдзельнічала ў рэалізацыі маштабнага праекту мініполіса «Каскад». Гэта раён у цэнтры Менску, які ўключае жылыя дамы, бізнес-цэнтр і аб'екты сацыяльна-бытавога прызначэння. Забудоўнікам «Каскаду» была іншая кампанія Тарнаўскага — «Юнівест-М». Памяшканні і офісы ў будынках «Каскад» і «Каскад-Альфа» можна арандаваць, звярнуўшыся ў кампаніі ТАА «Рэсурс і Ко» і ЗТАА «Юніс Ойл», бенефіцыярамі якіх таксама з'яўляюцца Анатоль Тарнаўскі і члены яго сям'і. [*] [*]

Прадстаўнік «Рэсурс і Ко» у тэлефоннай размове з журналістам БРЦ пацвердзіў, што кампанія з'яўляецца ўласнікам гэтых памяшканняў: «Так-Так, мы не пасярэднікі, мы ўласнікі. Гэта нашыя будынкі і на Гікала, і на Кальварыйскай, так што гэта ўсё наша. Мы здаем сваё». 

«Рэсурс і Ко» на момант публікацыі — адзіная кампанія ў Беларусі, якой Тарнаўскі валодае наўпрост, а не праз іншыя фірмы. Яму і яго жонцы Вользе належыць па 45% акцый кампаніі. Узначальвае «Рэсурс і Ко» Ганна Мелканян, якая з 2016 па 2019 гады была дырэктарам і ў «Юніс Ойл». [*] [*] Тыя, што засталіся 10% «Рэсурс і Ко» належаць ТАА «ЮкейДэвэлапмэнт». Яе бенефіцыяр — другая дачка бізнесоўца Ганна Тарнаўская. [*] [*] «ЮкейДэвэлапмэнт» таксама з'яўляецца ўласнікам бізнес-цэнтру «Каскад Альфа». Выручка кампаніі ў 2022 годзе склала 2 млн рублёў. [*]

Крэдытная карусель

Сярод дакументаў, якія апынуліся ў нашым распараджэнні дзякуючы праекту Cyprus Confidential, ёсць пагадненні аб пазыках, якія гавораць пра крэдытную карусель. У ёй удзельнічала кіпрская Medesoil Trading і іншыя кампаніі сям'і бізнесоўца.

У 2013-2014 гадах Medesoil Trading атрымала крэдыты на агульную суму больш за $3 млн ад багамскай кампаніі Tyssen Согр, віргінскай Tayberry Company Management і брытанскай Unex Trading Ltd. [*] [*] [*] [*] [*]

У тыя ж гады Medesoil Trading і сама давала пазыкі кіпрскай кампаніі Perfectamia Enterprises, брытанскай Uni-Trade Ltd і латвійскай SIA Bio-Venta. [*][*][*][*][*][*][*][*] Праз год пасля зняцця санкцый з Тарнаўскага, у снежні 2015-га, правы патрабаваць доўг у кампаній Uni-Trade і Perfectamia Enterprises перайшлі ад Medesoil Trading да віргінскай Tayberry Company Management. [*] [*] [*] [*] [*] [*] Нам удалося высветліць, што Тарнаўскія кіравалі як мінімум трыма кампаніямі з гэтай крэдытнай каруселі, не лічачы Medesoil Trading: Perfectamia Enterprises, Uni-Trade Ltd і Unex Trading Ltd. 

На думку кіраўніка расследаванняў Transparency International UK Бэна Каўдака, гэтая схема пераліка грошай праз юрысдыкцыі, якія ўвялі санкцыі супраць Тарнаўскага, выглядае як класічны выпадак абыходу абмежаванняў.

«Гэтая схема руху грошай змяшчае мноства фактараў рызыкі. Адзін з іх — выкарыстанне кампаній, зарэгістраваных у розных юрысдыкцыях, звязаных з асобай, на якую накладзеныя санкцыі. Такім чынам, незалежна ад таго, ці належыць яна дачцэ асобы, на якую накладзеныя санкцыі, або асобе, якая раней аказвала паслугі асобе, на якую накладзеныя санкцыі, гэта пэўна выклікае падазрэнні — гэта можа быць спосабам абысці санкцыі», — сказаў БРЦ Коўдак. 

Эксперт дадаў, што такая схема дазваляе перамяшчаць грошы паміж звязанымі кампаніямі і фінансаваць іх дзейнасць. Такім чынам можна абыходзіць санкцыі, таму што імя чалавека з санкцыйнага спісу няма ў дакументах, растлумачыў ён.

Таемныя сувязі

Анатоль Тарнаўскі, мяркуючы па дакументах праекту Cyprus Confidential, меў сувязі з кампаніяй, якая валодае інвестыцыйнай нерухомасцю ў Беларусі на 4,4 млн рублёў. 

Мы атрымалі доступ да перапіскі юрыстаў, якія называюць кампаніямі Тарнаўскага кіпрскую Steeleron Investments Limited і дзве кампаніі на Брытанскіх Віргінскіх выспах: Caplan і Tibbet. У кастрычніку 2011 года юрыст Пётр Васкэ напісаў ліст кіпрскаму правайдару бізнес-паслуг Meritservus, у якім згадаў, што апошні адкрыў «для іх» тры гэтыя кампаніі. Пры гэтым Васкэ называе Анатоля Тарнаўскага сваім партнёрам і кліентам Meritservus. Ён таксама паказвае, што ў кампаній Тарнаўскага «паўстала неабходнасць у правядзенні разлікаў паміж сабой па ўзаемных абавязаннях». У якасці падставы для разлікаў юрыст просіць заключыць угоду: кампанія Tibbet прадае кампаніі Тарнаўскага Анатоля 100% акцый кампаніі Steeleron». [*] [*]

Кошт угоды склаў $3,3 млн, пры тым што з моманту заснавання ў лістападзе 2010 года Steeleron Investments працавала са стратамі. [*] [*] [*] [*]

З кантракту відаць, што «кампаніяй Тарнаўскага» назвалі Arco Trading Ltd, бо менавіта яна набыла акцыі Steeleron Investments. Дамову з боку Arco Trading падпісаў Стэфан Брунэр, якога мы згадвалі, распавядаючы пра схему абыходу санкцый. Ён выконваў функцыі дырэктара Steeleron Investments. [*] [*]

Arco Trading фігуравала ў нашым папярэднім расследаванні ў супрацы з OCCRP як уласнік Панамскай кампаніі Santarina Management S.A. Яна выдала $68,5 млн у крэдыт фірме Наталлі Тарнаўскай Unex Trading. 

На сувязь Тарнаўскіх са Steeleron Investments паказваюць і іншыя дэталі. Напрыклад, той факт, што супрацоўнікі Meritservus адпраўлялі інвойсы за абслугоўванне кампаніі Анатолю Тарнаўскаму. [*] [*] [*] [*] Акрамя таго, у лістападзе 2011 года Пётр Васкэ паведаміў правайдару, што далейшую працу па Steeleron трэба весці з прадстаўніком Анатоля Тарнаўскага — «Наталляй Тарнаўскай як з акцыянерам/бенефіцыярам кампаніі Steeleron». [*] БРЦ выявіў і іншую кампанію, якая магла мець сувязі з Тарнаўскімі. У 2011 годзе кіпрская Mainship Limited і Steeleron Investments дамовіліся, што першая перадае другой права патрабаваць доўг з беларускай «Мэйншып Рыэлті». Сума доўгу — €500 тыс. [*] Праз шэсць месяцаў кампаніі анулявалі гэтую дамову. [*]

Па выніках аналізу дакументаў «Мэйншып Рыэлці» можна меркаваць, што з 2011 па 2013 гады яе бенефіцыярамі з'яўляліся Тарнаўскія, бо тады ўласнікам кампаніі лічыўся юрыст бізнесмэна Пётр Васкэ, пра якога мы згадвалі раней. [*] [*]

У 2022 годзе ў актывах «Мэйншып Рыэлці» была інвестыцыйная нерухомасць на 4,4 млн рублёў. [*]

Шэры бенефіцыяр

Схему, пра якую мы распавялі ў гэтай публікацыі, Тарнаўскі выкарыстоўваў і раней. У красавіку 2012-га, верагодна, каб абысці еўрапейскія санкцыі, ён заднім чыслом выйшаў з акцыянераў кампаніі Roping Marketing Corp., зарэгістраванай на Брытанскіх Віргінскіх выспах, і перадаў свае акцыі Панамскай кампаніі Pemlock Finance Corp. Яе канчатковымі бенефіцыярамі былі супрацоўнікі Steval Management — швейцарскай фірмы, якая абслугоўвала актывы Тарнаўскага. 

Roping Marketing Corp. валодала 75% акцый брытанскай кампаніі Uni-Trade Limited, якая займалася аптовым гандлем нафтай і нафтапрадуктамі. [*] [*]

Пакуль Тарнаўскі быў пад санкцыямі, Uni-Trade Limited працягвала весці бізнес, даючы справаздачы аб прыбытку да $500 тыс. у год. [*] [*] Бенефіцыярам Roping Marketing Corp. і яе брытанскай даччынай кампаніі Uni-Trade была дачка Анатоля Тарнаўскага Наталля. Пры гэтым сярод уласнікаў Uni-Trade, акрамя асноўнага акцыянера — Roping Marketing Corp. — быў Стэфан Брунэр — уладальнік Steval Management. [*] У гэтым расследаванні мы згадвалі яго як чалавека, які быў уладальнікам кіпрскай Medesoil Trading, пакуль з Тарнаўскага не знялі санкцыі. Да 2016 года Брунэр кіраваў і іншай брытанскай кампаніяй дачкі бізнесоўца — Unex Trading Limited. Два расследаванні БРЦ паказалі, што Брунэр гадамі дапамагаў сям'і Тарнаўскіх працягваць весці бізнес у Еўропе, нягледзячы на санкцыі.

Падчас працы над расследаваннем БРЦ адправіў запыты людзям і кампаніям, якія згадваліся ў матэрыяле: Анатолю і Наталлі Тарнаўскім, Морысу Тэйлару, Стэфану Брунэру, Пятру Васкэ, у Еўрапейскую раду, БНК, «Мэйншып Рыэлці», «Рэсурс і Ко», «Юніс Ойл», «Ю-строй», «Юнівест-М», «ЮкейДевелапмэнт», «У-Рест», Meritservus, Bio-Venta. На момант публікацыі мы не атрымалі ніводнага адказу. Рэдакцыя будзе публікаваць іх па меры паступлення.

Нашыя калегі з Міжнароднага кансорцыума журналістаў-расследавальнікаў ICIJ падрыхтавалі інтэрактыўную графіку з інфармацыяй пра шэсць фінансавых правайдараў Кіпра, уцечка дакументаў якіх легла ў аснову расследавання. Адзін з іх — MeritServus, які аказваў паслугі па суправаджэнні кампаній героям нашага артыкула: